De draaipiano

kenmerken en geschiedenis

De kleine buikorgels waren in de 19de en 20ste eeuw in ons land, vooral door de verhuurbedrijven, populair maar ze werden nooit in Nederland gemaakt. Veel kwamen er uit Duitsland (Waldkirch), uit Mirecourt in de Vogezen en uit Italië. Ook voor de grote straat- en kermisorgels was dat het geval; de fabriek van Carl Frei in Breda was een uitzondering. Deze straatpiano, ook wel draai- of rugpiano genoemd (je transporteert hem op je rug en hij weegt 35 kg.) is van Luigi Tomasini uit Milaan: hij is ‘fabricatore di pianoforti e cembali a cilindro’. Later ontmoeten we hem als pianofabrikant en vooral restaurateur van museuminstrumenten in Parijs.

Door het repertoire waarvan ik twee aria’s van Verdi kan herkennen: de aria van graaf Di Luna uit Il Trovatore (1853) en de Cavatina van Elvira uit Ernani (1844), dateer ik het instrument op ca. 1850. Opera-aria’s kwamen snel op de straatinstrumenten terecht om het theaterbezoek te stimuleren. De cilinder bevat uitsluitend stiften: elke noot is enkelvoudig, zoals op een gewone piano. De tonen duren door de korte snaren veel minder lang door dan op een gewone piano. Om toch legato te suggereren wordt daarom veel gebruik gemaakt van tremolo.

Deze kleinere draaipiano’s waren in Nederland niet erg in trek, maar in Zuid-Europa zijn ze tot ver in de twintigste eeuw nog te horen geweest. Bij ons waren het de grotere café-instrumenten, die op muntinworp werkten tot ze door de jukebox werden verdreven.